एक कचरामुक्त गाव
कामिकात्सू हे जपानमधील एक खास टाऊन आहे. तेथील चहाचे मळे आणि मोठमोठ्या पर्वतरांगा किवा ऐतिहासिक घरे सोडले तर आणखी खास वेगळेपण या गावाने एका नसलेल्या गोष्टीसाठी जपून ठेवले आहे. कामिकात्सू हे एक कचरा निर्माण न करणारे टाऊन म्हणून ओळखले जाते. जवळपास पाहिल्यास येथे कचऱ्याची निर्मितीच केली जात नाही.
येथील 'तकूया तकेईची' यांचे येथे एक दुकान आहे. ते सांगतात की, जेव्हा शून्य कचरा संकल्पना येथे राबवली गेली होती, सुरुवातीला तेव्हा तो सगळा कचरा वेगवेगळा करणे हे फार डोकेदुखीचे आणि वेळखाऊ काम ठरले होते. आणि सौ.हाते कातायामा ज्या एक गृहिणी आहेत त्या सांगतात की, 'सुरुवातीला मी प्लास्टिक, लोखंडी वस्तू, कागद, वर्तमानपत्रे, रबर, अशा सगळ्या गोष्टी मी यार्डमध्ये कचरा समजून जाळून टाकायचे. परंतु नंतर काही परिस्थिती बदलत गेली आणि कचरा वर्गीकरणाची पद्धत आली, आणि मी आणखीनच गोंधळात पडले.' परंतु हीच कचरा वर्गीकरणाची पद्धत 'कामिकात्सू' च्या आक्रमक यशाची किल्ली बनली. या कचरा वर्गीकरण पद्धतीमध्ये ४५ वर्गीकरणाच्या बाबी आहेत ज्यामध्ये कचरा विभागल्यानंतर त्याचा पुनर्वापर होऊ शकतो. अॅल्युमिनिअमचे कॅन, स्टील कॅन, स्प्रे कॅन, धातूची झाकणे, कपडे, लाकडी
या ठिकाणी हे लक्षात घेतले पाहिजे की कामिकात्सू हे एक छोटे टाऊन आहे. हे काही न्युयोर्क किवा लंडन सारखे नाही. येथे काही या इतर शहरांसारखे नियम नाहीत पण येथील लोकांनी स्वतःहून काही नियम स्वतःवर लादून घेतले आहेत. पुष्कळदा असे होते की सामाजिक समस्या सोडवण्यात आपण दुबळे होतो आणि हा प्रश्न सुटूच शकत नाही असे आपण म्हणतो. परंतु जर आपण मनाची तयारी केली, सामील झालेल्या लोकांचे मनोबल वाढवले तर सगळे शक्य होते. येथील सर्व लोकांनी ही शून्य कचऱ्याची कल्पना व्यास्थित पाने समजून घेतली आहे आणि या संकल्पनेचे महत्व त्यांच्या आयुष्यात त्यांना पटायला लागले आहे. पेपर, प्लास्टिकच्या बाटल्या, लोखंडी वस्तू, रबर, वायर, कपडा, पुठ्ठे, काच, अशा प्रकारच्या बऱ्याच वेगवेगळ्या विभागांमध्ये येथील वस्तूंचे वर्गीकरण केले जाते. अगदीच
आपल्या भारतात मात्र तसे दिसत नाही येथील लोकांची कचऱ्याबद्दल फार वेगळी मानसिकता आहे. कचरा म्हणजे केवळ घाण, अशा प्रकारची घाण की, जी जर आपल्या घरात राहिली तर त्यापासून आपणास वेगवेगळ्या आजारांनी ग्रासले जाईल आणि आपण आजारी पडू शकतो, अशा प्रकारची एक मनःस्थिती येथील लोकांची झाली आहे. त्यामुळे आपल्या देशातील लोकांना कचरा हा नकोसा झालाय. खरे तर स्वच्छता ही ठेवलीच पाहिजे पण ही स्वच्छता ठेवताना कचरा हा निर्माण नाही झाला पाहिजे, थोडक्यात आपल्या घरातील वस्तूंचे कचऱ्यात रुपांतरण नाही झाले पाहिजे. मग एव्हढा सगळा कचरा हा घरातच साठवून ठेवायचा का? असेही काही लोक विचारतील. तर त्यावर उत्तर आहे की, वर्गीकरण पद्धत. खरे तर महानगरपालिकेनेही जरी ओला कचरा आणि कोरडा कचरा अशी वर्गीकरणाची पद्धत आणली असली तरीही कोरडा कचरा निर्माण करणे आपण कमी करू शकतो.
आता तुम्ही म्हणाल की, कसे काय निर्माण करायचा हा शून्य कचरा? तर आपल्या घरातील कचऱ्याचे मूळ हे खरेदी पासून सुरु होते. मग ती कपड्यांची असो, किवा घरातील किराणा, इतर शोभेच्या वस्तू, वर्तमानपत्रे, भाजीपाण्याच्या पिशव्या, कागदी डिश, ग्लास, थर्मोकोल, शीतपेयांच्या बाटल्या साधारणपणे अशा प्रकारच्या कोरड्या कचऱ्याचा यात समावेश असतो. आता या सर्व वस्तूंपासून कोरडा कचरा हा निर्माण कसा करायचा हा एक मोठा प्रश्न आहे. तर यावर उत्तर असे की, जेव्हा आपण किराणा विकत घेतो तेव्हा हा किराणा बरण्यामध्ये भरून ठेवताना ज्या काही प्लास्टिकच्या पिशव्या असतात त्या आपण धुवून त्यांचा पुनर्वापर करू शकतो. अशा सगळ्या प्लास्टिकच्या पिशव्या, छोटे प्लास्टीकचे कागद, आपण व्यवस्थित एका पिशवीमध्ये चपटे करून एकावर एक रचून ठेऊ शकतो फक्त लक्ष एवढेव ठेवायचे आहे ही त्या विश्व्या फाडताना त्यांचा नीट पुनर्वापर केला जाऊ शकतो अशा प्रकारे त्या फाडल्या गेल्या पाहिजे. तुम्हाला हवे असेल तर युटूबवर तुम्हाला बरेच काही व्हिडीओ या पिशव्यांच्या पुनर्वापराबद्दल मिळतील, सुदैवाने ती एक कृपा आपल्यावर युटूबने करून ठेवली आहे. राहिला प्रश्न खोक्याचा तर ही छोटीमोठी खोकी आपण चपटी करून ती एकावर एक रचून त्याची थप्पी करून भंगार वाल्याला विकू शकतो. राहिला प्रश्न बाटल्यांचा तर त्यात आपण छोटी छोटी रोपे उदा. पुदिना, कोथिंबीर, पालक यांसारखी रोपे लावू शकतो. या बाबतीतही तुम्ही गुगलची मदत घेऊ शकतात. एखाद्या वस्तूचा पुनार्वापर कसा करावा याबद्दल जर तुम्ही गुगल वर ईमेजेस जर सर्च केल्या तर तुम्हाला अनेक नवीन नवीन कल्पना सुचतील. फेसबुक आणि गुगल वरही असे अनेक पेजेस आहेत की जे तुम्हाला Handicraft, House Gardening, Garbage Reuse यांसारख्या विषयांबाबत मदत करतील. आणि ओल्या कचऱ्याच्या बाबतीत जर विचारायचे झालेच त्यापासून उत्तम कंपोस्ट खत आपण तयार करू शकतो, ज्यांना सोसायटी मध्ये जमत नसेल अशा लोकांनी बाल्कनी मध्ये कुंड्या ठेऊन त्यात माती न घालता तो कचरा त्यातच सडून द्यावा मग त्याचे उत्तम खत तयार झाल्यावर त्यावर एक इंच मातीचा थर देऊन त्यात त्यांना रोपे लावता येतील. मी तर विशेष करून पावसाळ्यात असा कचरा साठवून ठेवतो आणि जेव्हा पाऊस पडल्यानंतर छोटी मोठी गांडुळे अंगणात फिरतात तेव्हा ती काडीवर उचलून कुंड्यांमध्ये टाकून देतो. गांडूळ या प्रण्यामुळे कंपोस्ट खताचे लवकर विघटन होते. शिवाय रोपेही त्यामुळे जोमदारपणे वाढतात.
कामिकात्सू टाऊन , जपान |
थोडक्यात सांगायचे झालेच तर, शून्य कचरा राबवणे हे सोपे काम आहे, स्वतःपासून सुरुवात केली कर नक्कीच बदल घडणे अपेक्षित आहे. त्यामुळे आजच्या या पर्यावरणदिनी या शून्य कचऱ्याचे महत्व जरी आपणास पटले तर आजच्या या पर्यावरण दिनाच्या शुभ मुहूर्तावर सुरुवात करण्यास हरकत नाही.
पुढील लिंक वर आपण कामिकात्सूच्या शून्य कचऱ्याच्या संकल्पनेचा व्हिडीओ पाहू शकता:
